Xiangqi (象棋) chińskie szachy

Xiangqi to chińska wersja powszechnie znanych szachów. Podobieństwo reguł i planszy wskazuje, że xiangqi także maja swoje korzenie w Indiach, ale w Chinach uległy istotnej przemianie. W samych Chinach reguły także różnią się nieznacznie w zależności od regionu.

Muszę przyznać, że nie jestem fanem tego typu gier. Najlepiej toleruję weiqi (围棋), czyli „grę w otaczanie” powszechnie znaną pod japońską nazwą Go. To świetne narzędzia do szkolenia taktyków, ale słabo sprawdzają się w uczeniu strategii. W wojskowości zresztą rozdziela się obydwie funkcje. Rzadko kiedy też duże zdolności taktyczne spotykają się z talentem strategicznym w jednej osobie, a prawdziwym problem niejednej wojny było niewidzenie przez taktyków celów strategicznych oraz niezrozumienie ograniczeń taktycznych przez strategów.

Powszechnie niestety myli się obydwa pojęcia. Jako politolog z wykształcenia i wyboru wiem, że polityka i strategia nie są grą zgodnie z regułami, ale grą regułami. Wygrywa zazwyczaj ten, kto pierwszy wyrwie się z psychologicznych ograniczeń zastanych i powszechnie akceptowanych konwencji.

Wracając do Xiangqi. Zawsze miałem wrażenie, że różnice z indyjskimi szachami (Chaturanga) wynikają z błędów w tłumaczeniu i konserwatyzmu chińczyków. Nie będę tutaj opisywał wszystkich reguł, ale skoncentruję się na najważniejszych różnicach z szachami indyjskimi.

Przede wszystkim składaną planszę do gry Chińczycy rozdzielili na dwie części „Rzeką Chu” (楚河)* i pozbawili pola kolorów.

Czyżby komuś, kto wiózł pierwszy zestaw szachów do Chin, uległ on poważnemu wypadkowi w czasie długiej podróży z Indii przez Azję Środkową?

Pionki i figury poruszają się, jak w weiqi, na skrzyżowaniach linii, a nie na polach. Grę zaczyna się z figurami i pionkami rozstawionymi w trzech a nie w dwóch liniach. Drugą linię tworzą działa, ale mogą być zamienione miejscami z końmi, jeżeli nie były ruszane.

Czyżby echa roszady?

Wyeliminowano także królową, a brak królowej powoduje, że pionki nie są „promowane”.

Mieszanie się kobiet do polityki lub wojny to takie niechińskie.

Królową zastąpiono dwoma „doradcami”, którzy zawsze pozostają przy królu-generale w pałacu.

Alienacja elit jest w Chinach tak głęboko zakorzeniona i usankcjonowana tradycją…

Króla – nazwanego „generałem” – uwięziono w pałacu, którego nie może opuścić tak, jak doradcy. Gra się do „pochwycenia” generała lub utraty możliwości ruchu przez jednego z graczy. Istnieją także pewne zasady zapobiegające przegrywającemu „okopanie się” i zapętlenie kilku ruchów, aby wymusić remis.

Remis też jest w sumie bardzo niechińską koncepcją. Ktoś musi wygrać, a przegrywający traci wszystko, włącznie z głową.

Za rzeką żołnierze mogą poruszać się również w poprzek planszy. Rzeka także uniemożliwia przejście na drugą stronę słoniowi, który ma bardzo ograniczone pole działania tylko w defensywie.

Koń nie przeskakuje nad innymi figurami i pionkami, dlatego może zostać zablokowany.

Rydwan i działo poruszają się w taki sam sposób, ale działo zbija tylko „strzelając” nad inną figurą lub pionkiem – bez znaczenia własnym, czy przeciwnika.

Xiangqi, podobnie jak zwykłe szachy dorobiły się serii taktyk oraz otwarć, które tworzą kanon gry.

Trudno zrozumieć Chiny, bez zrozumienia xiangqi i różnić w mentalności, jakie one odzwierciedlają.

* Nazwa rzeki odnosi się do wojny Chu z Han  (206–202 p.n.e.). Drugi napis 漢界 (hàn jiè) to „Granica Han”.