36 strategii – forteli

Zaczyna się intensywny okres. Najpierw delegacja potem urlop i na ten czas postanowiłem przygotować, jak zawsze, chengyu, ale także przedstawić 36 strategii (forteli). Mam nadzieję, że znajdziecie je interesującymi, ale wpierw postaram się wyjaśnić czym są i nie są te krótkie zwroty, które – niepotrzebnie – zaprzątają umysł wielu poważnym ludziom.

Wielu ludzi traktuje „36 strategii” bardzo poważnie, uważając je za przejaw starożytnej myśli. Chociaż sama nazwa odnosi się do nieznanego nam dzisiaj zestawu strategii, to w rzeczywistości historia naszych „36 strategi” sięga pierwszej połowy… XX wieku. Rzekomo oryginalna, ręcznie kopiowana książka nieznanego autora i daty powstania została znaleziona w prowincji Shaanxi i wydana drukiem przez lokalnego wydawcę w 1941 roku. W samych Chinach szersza opinia publiczna dowiedziała się o „36 strategiach” dopiero w 1961 roku, kiedy opublikowano je w „Dzienniku Guangming”. Propaganda KPCh wykorzystała sprawę natychmiast kreując „36 strategii” na starożytny dowód chińskiego geniuszu. Materiał szybko trafił do szkół, gdzie dzieci są zmuszane do uczenia się strategii na pamięć.

W rzeczywistości z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że „36 strategii” to w miarę współczesna kreacja. Owszem, obficie czerpiąca i inspirowana klasycznymi działami chińskiej kultury i filozofii oraz chyba równie często popularnymi powieściami historyczno-przygodowymi. Część z nich była już też obecna jako przysłowia (chengyu). Nie zdziwiłbym się jednak, gdyby całość kolekcji była w rzeczywistości produktem rozgarniętego nastolatka z przełomu XIX i XX wieku. Albo to może nawet dzieło na zamówienie zdesperowanego wydawcy, który szukał bestselera na czasy wojny?

Nie chcę totalnie deprecjonować „36 strategii”, ale uważam, że warto przebić balonik. Dzisiaj wielu Chińczyków lubi rzucić którąś ze strategii w rozmowach z obcokrajowcami, aby zrobić na nich wrażenie. To taka gra na spełnianie oczekiwań rozmówcy. Klient nasz pan! Chcesz poczuć orient, to ci go łatwo dostarczymy. Kiedy jednak ludzie na Zachodzie zaczynają traktować je zbyt poważnie, to stają się śmieszni. Zwłaszcza, że wiele strategii jest banalnych.

Oczywiście, dla wielu to biznes. Tak jak „36 strategie” dobrze się sprzedawały w latach 40. w Shaanxi, tak dobrze sprzedają się dzisiaj ludziom spragnionym prostych mądrości, najlepiej w dalekowschodnim szafarzu. W czasach gdy wielu obcokrajowców próbuje dowiedzieć się więcej o Chińczykach i prowadzić z nimi interesy, zostały zmodyfikowane i zastosowane do świata biznesu przez różnego rodzaju guru. I nie. Rządzący ChRL nie mają wielkiej, sięgające pięćdziesięciu lub stu lat na przód strategii i 36 forteli nie są częścią jakieś wielkiego planu.

Sama nazwa zbioru pochodzi z „Biografi Wang Jìngze” (王敬則傳). Wang był generałem, który służył południowemu Qi. Gdy nowy cesarz Ming doszedł do władzy i zgładził wielu członków dworu i rodziny królewskiej w obawie, że zagrożą jego panowaniu, Wang uznał, że będzie następny i zbuntował się. Gdy Wang otrzymał wiadomość, że syn i książę koronny cesarza Ming uciekł w pośpiechu, powiedział, że „spośród trzydziestu sześciu sztuczek Pana Tana, odwrót był jego najlepszą, ty, ojcze i synu, powinniście uciekać na pewno.” Problem w tym, że liczba 36 w tym kontekście to figura retoryczna i ma oznaczać „liczne fortele”, a nie jakąś konkretną liczbę. Zresztą dzisiaj nic więcej nie wiemy o sztuczkach Pana Tana. Po prostu twórca „36 strategii” wykorzystał tę legendarną historię do dorobienia swojemu dziełu starożytnego rodowodu.

Osobiście też myślę, że słowo „fortel” pasuje tutaj lepiej niż „strategia”, ale już i tak burzę tyle wyobrażeń, że dla świętego spokoju mogę pozostać przy strategiach.

Tam, gdzie miało to sens, tłumaczę skrótową przypowieści, które miały być źródłem poszczególnych strategii. W niektórych wypadkach jest to jednak bardzo naciągane i widać, że ktoś próbował na siłę znaleźć historyjkę, która pasowałaby do poszczególnych strategii.

Miłej zabawy i pamiętajcie, to tylko i aż tylko porzekadła dla dzieci, jak „Klechdy domowe”. Mają swoją wartość, ale nie tłumaczą wszystkiego.

I . 勝戰計 Strategie dla zwycięstwa w walce
1. 瞞天過海 Oszukaj cesarza (Niebo), by przeprawić się przez morze
2. 圍魏救趙 Oblegaj Wei, by uratować Zhao
3. 借刀殺人 Zabij pożyczonym mieczem
4. 以逸待勞 Oczekuj wyczerpanego wroga w spokoju
5. 趁火打劫 Ograb płonący dom
6. 聲東擊西 Wznieś wrzawę na wschodzie, atakuj na zachodzie

II. Strategie na konfrontację
7. 無中生有 Stwórz coś z niczego
8. 暗渡陳倉 Otwarcie naprawiaj drogę, potajemnie pomaszeruj górską ścieżką
9. 隔岸觀火 Obserwuj ogień na przeciwległym brzegu
10. 笑裡藏刀 Ukryj swój sztylet za uśmiechem
11. 李代桃僵 Poświęć śliwę w miejsce brzoskwini
12. 順手牽羊 Wykorzystaj okazję, by wyprowadzić kozę z domu

III. 攻戰計 Strategie dla ataku
13. 打草驚蛇 Uderz w trawę, by spłoszyć węża
14. 借屍還魂 Pożycz zwłoki, by podnieść ducha
15. 調虎離山 Zwab tygrysa z góry
16. 欲擒故縱 Aby coś złapać, najpierw puść to wolno
17. 拋磚引玉 Wyrzuć cegłę, by przyciągnąć jadeit
18. 擒賊擒王 Aby złapać bandytów, najpierw schwytaj ich przywódcę

IV. 混戰計 Strategie na trudne sytuacje
19. 釜底抽薪 Ukradnij drewno spod garnka
20. 混水摸魚 Wzburz wodę, by złowić rybę
21. 金蟬脫殼 Zrzuć skórę jak złota cykada
22. 關門捉賊 Zamknij drzwi, by złapać złodzieja
23. 遠交近攻 Zaprzyjaźnij się z odległym wrogiem, by zaatakować bliskiego
24. 假途伐虢 Pożycz drogę, by pokonać Guo

V. 併戰計 Strategie zdobywania terenu
25. 偷樑換柱 Podmień belki na spróchniałe drewno
26. 指桑罵槐 Wskazuj na morwę, lecz przeklinaj szarańczę
27. 假癡不癲 Udawaj szaleństwo, ale zachować równowagę
28. 上屋抽梯 Zwab wroga na dach, a potem zabierz mu drabinę
29. 樹上開花 Przywiąż kwiaty jedwabiu do martwego drzewa
30. 反客為主 Zamień rolę gościa na rolę gospodarza

VI. 敗戰計 Strategie na rozpaczliwe sytuacje
31. 美人計 Strategia pięknych kobiet
32. 空城計 Strategia otwartych bram miasta
33. 反間計 Strategia siania niezgody
34. 苦肉計 Strategia zadawania sobie obrażeń
35. 連環計 Taktyka łączenia strategii
36. 走為上計 Jeśli wszystko zawiedzie, wycofaj się