Susan L. Shirk: Overreach: How China Derailed Its Peaceful Rise

Autorka: Susan L. Shirk
Tytuł: Overreach: How China Derailed Its Peaceful Rise (Sięgnąć za daleko: Jak Chiny wykoleiły swój pokojowy wzrost)
Wydawnictwo: Oxford University Press (2022)

Powiedzieć, że Susan Shirk jest weteranką relacji amerykańsko-chińskich, to nic nie powiedzieć. Shirk była członkinią Committee of Concerned Asian Scholars (CCAS), grupy amerykańskich naukowców zajmujących się Azją m.in. sprzeciwiających się amerykańskiej interwencji w Wietnamie. Była tez w pierwszej misji CCAS do ChRL w 1971 roku. To o tyle ważne, że daje jej silne liberalne (w amerykańskim sensie) proweniencje. Jest też zasłużona dla polityki angażowania ChRL – była zastępcą asystenta sekretarza stanu w czasie administracji Clintona, a także pracowała w Biurze Spraw Azji Wschodniej i Pacyfiku (z odpowiedzialnością za Chińską Republikę Ludową, Tajwan, Hongkong i Mongolię) Departamentu Stanu. Dlatego trudno ją oskarżać, że jest psychopatyczną chinożerczynią, a mimo, a może dzięki temu, jej krytyczny głos odnośnie zmian wewnątrz reżimu i jak one rzutują na relacje z Zachodem są trudne do zbagatelizowania. Zwłaszcza, kiedy przekonuje, że jesteśmy teraz w pełni uwikłani w nową zimną wojnę z ChRL.

W nowej książce Shirk kontynuuje temat podjęty w publikacji z 2007 roku: China: Fragile Superpower: How China’s Internal Politics Could Derail Its Peaceful Rise. Wtedy, jak i teraz Shirk argumentuje, że ChRL zaczęła „sięgać za daleko” (overreach) i zbyt szybko postanowiła zdominować system międzynarodowy,otwarcie rzucając wyzwanie Stanom Zjednoczonym w kwestii dominacji nie tylko pod względem gospodarczym i technologicznym, ale także militarnym.

Shirk – moim zdaniem słusznie – dopatruje się źródeł w tym, co sama nazywa „czarną skrzynkę” (blackbox) chińskiego systemu politycznego i przygląda się temu, co wykoleiło pokojowy wzrost ChRL. Jak pokazuje, zwrot w kierunku konfrontacji rozpoczął się w połowie lat 2000 pod rządami „łagodnego” Hu Jintao, pierwszego wśród równych w kolektywnym przywództwie. W miarę rozkwitu chińskiej gospodarki, zwłaszcza po globalnym kryzysie finansowym z 2008 roku, Hu i inni przywódcy stracili powściągliwość, podżegając do agresji wobec świata zewnętrznego i niekontrolowanej wewnętrznej kontroli społecznej. Moim zdaniem ta zmiana nastąpiła jednak wcześniej, po epidemii SARS. Ucieczka kilkuset tysięcy obcokrajowców z ChRL prawie doprowadziła wtedy do upadku chińskiej gospodarki. To unaoczniło przywódcom KPCh, jak ChRL stała się bardzo powiązana i współzależna od reszty świata. Uznali to za zagrożenie dla swojej władzy i postanowili zacząć powili kończyć chiński NEP. Z tego punktu widzenia rządy Xi Jinping, jak i spodziewane ich przedłużenie na XX Zjeździe, nie są żadną aberracją, a logiczną kontynuacją ewolucji systemu.