Dwie książki o I wojnie opiumowej

Dzisiaj chciałbym zaproponować dwie książki poświęcone wojnie opiumowej. Każda jest napisana w inny sposób, choć mówią o tym samym temacie. Gdyby jednak nie fakt, że odnajdujemy w nich te same fakty i tych samych bohaterów, to można by było odnieść wrażenie, że opisują dwie alternatywne historie. Świetny przykład, jak styl pisania, czy podejście do warsztatu historycznego potrafią wpłynąć na percepcję tematu.

Tytuł: Imperial Twilight: The Opium War and the End of China’s Last Golden Age (Zmierzch imperium: wojna opiumowa i koniec chińskiej złotej ery)
Autor: Stephen R. Platt
Wydawnictwo: Knopf (2018)

Do sięgnięcia po tę książkę skłoniła mnie recenzja Mike’a Cormacka w SCMP i nie żałuję. To faktycznie bardzo sprawnie napisana popularnonaukowa praca. Platt jest świetnym przykładem angielskiej szkoły pisarstwa historycznego, które potrafi wciągnąć czytelnika w narrację, pokazuje ludzki, osobisty wymiar wydarzeń historycznych. Jest to bardzo atrakcyjne dla odbiorcy, któremu łatwiej utożsamiać się z konkretnymi postaciami, niż z Historią przez duże „H”.

Ceną za to jest skupienie się na szczegółach i wszelkiego rodzaju anegdotach, co owocuje personalizacją procesów historycznych. Samo w sobie nie jest to niczym złym, ale czasami powoduje, że umyka nam szerszy kontekst i procesy społeczno-ekonomiczne w skali makro, które determinują kierunek działań. Ludzie mogą wpływać na procesy społeczne tylko w niewielkim, lokalnym stopniu – mamy wpływ na styl, ale nie na treść.

Zgodzę się z Cormackiem, że Platt próbował napisać książkę z punktu widzenia Chin, ale nie do końca mu to wyszło. Mam wrażenie, że wielu autorów utożsamia pisanie z perspektywy poszkodowanej strony, z opisem perfidii zwycięzcy – stąd soczysty, kilkudziesięciostronicowy opis debaty o wojnie w brytyjskim parlamencie, ale to jednak nie to samo, co przedstawić działania i motywacje drugiej strony. Mimo wszystko, książkę Platta czyta się to szybko i z dużą dozą przyjemności.

Tytuł: The Opium War: Drugs, Dreams, and the Making of Modern China (Wojna opiumowa: narkotyki, marzenia i stworzenie nowoczesnych Chin)
Autorka: Julia Lovell
Wydawnictwo: Overlook Press (2015)

Czytając pracę Platta, przypomniałem sobie, że w kolejce czeka na przeczytanie inna książka poświęcona wojnie opiumowej, autorstwa Juli Lovell. Lovell podobnie jak Platt korzysta z dobrodziejstwa angielskie szkoły pisarstwa historycznego, ale jednak koncentruje się w o wiele większym stopniu na procesach historycznych.

Wciąż, znajdziemy także u niej cały szereg, występujących po obydwu stronach, bardzo plastycznie i żywo opisanych postaci: niekompetentnych i skorumpowanych urzędników, cwaniaków wszelkiej maści, bezwzględnych polityków, kupców, których tylko umowna granica dzieli od zwykłych mafiozów, nigdy nietrzeźwiejących wojskowych, nawiedzionych imperialistów, a w samym środku zdumiony i ciągle zmieniający zdanie cesarz.

Lovell nie poprzestaje jednak na samej wojnie opiumowej i idzie dalej. Pokazuje jej konsekwencje dla obydwu stron sięgające XX wieku.

To co na mnie zrobiło największe wrażenie, to jednak opis percepcji wojny opiumowej w obydwu krajach i to tej współczesnej, sięgającej do dnia dzisiejszego. Lovell pokazuje, jak wojna opiumowa stworzyła na Zachodzie z gruntu rzeczy rasistowski stereotyp słabego, zapatrzonego w przeszłość, przywiązanego do dysfunkcjonalnych tradycji Chińczyka. Równocześnie w samych Chinach utrwalił się nie mniej rasistowski stereotyp Zachodu jako wiecznego wroga, który nie robi nic innego, jak tylko czeka by zniszczyć Chiny, którym zazdrości uprzywilejowanego miejsca „pod niebem”.