James Gregor: A Place in the Sun: Marxism and Fascism in China’s Long Revolution

Autor: James Gregor
Tytuł: A Place in the Sun: Marxism and Fascism in China’s Long Revolution (Miejsce w słońcu. Marksizm i faszyzm w długiej chińskiej rewolucji)
Wydawnictwo: Westview Press (2000)

Muszę przyznać, że „marksizm” i „faszyzm” w tytule wywołały we mnie obawę, że będzie to kolejna praca wyłupana w standardowym podziale Guomindang to „faszyści”, a KPCh to „marksiści”. Całe szczęście Gregor szybko pokazuje, że doskonale rozumie, że tak jak chińscy „komuniści” nie bardzo rozumieli o co chodzi w marksizmie, to również „nacjonaliści” nie bardzo wiedzieli, co to jest ten cały faszyzm.¹

Gregor skrupulatnie pokazuje wpływ – a raczej brak wpływu – marksizmu czy faszyzmu na kształtowanie się systemu politycznego czy ideologi poszczególnych partii w Chinach, zarówno tych komunistycznych, jak nacjonalistycznych. Owszem, marksizm czy faszyzm (do II wojny światowej) pozostawały źródłem haseł, estetyki propagandy, czy płaszczyzną porozumienia z partnerami z zagranicy, ale w rzeczywistości działacze jednej i drugiej organizacji nie mieli zbyt dużego pojęcia o marksizmie czy faszyzmie – przypominam, że tzw. „czterech starszych” Partii Narodowej było przekonanymi anarchistami.

Zarówno komuniści, jak i nacjonaliści de facto wciąż czerpali garściami z tradycyjnej filozofii chińskiej,² ale przede wszystkim odwoływali się do myśli Sun Jat-sena, spopularyzowanej w formie trzech zasad ludu: nacjonalizmie, ludowładztwie³ i dobrobycie. Gregor dosyć pieczołowicie analizuje kolejne przekształcenia w różnych okresach XX wieku, ale przekonywająco pokazuje, że zawsze w centrum była modernizacja, przeprowadzana przez elitę lub awangardę, która musi uciec się do rządów twardej ręki. Także współczesna KPCh wydaje się bardziej sunjatsenowska niż marksistowska czy faszystowska, przynajmniej w sferze ideologicznej – no bo cóż, praktyka jest taka, jak każdy widzi…

Oczywiście, to tylko jeden z wątków tej nad wyraz wciągającej książki. Naprawdę fascynujące są zmagania obydwu stron konfliktu, które wykorzystują oskarżanie się o „faszyzm” czy „komunizm” jako narzędzie walki politycznej. Gregor dokonuje też doskonałej dekonstrukcji, żeby nie napisać „wiwisekcji”, dwóch ideologi, które ukształtowały współczesne Chiny, mimo że nie bardzo zostały w Chinach zrozumiane.

—
¹ Gregor też słusznie zwraca uwagę, że Chińczycy zetknęli się z włoskim faszyzmem w jego względnie łagodnej – przynajmniej w porównaniu z tym, co było po 1935 roku – fazie z lat dwudziestych.
² Ruch Nowego Życia Czang Kaj-szeka, jest dobrym przykładem, mimo wykorzystania wielu elementów, które wpisywały się w narrację stworzoną przez włoski faszyzm, to sam ruch był próbą dostosowania wartości konfucjańskich do modernizującego się społeczeństwa.
³ Często tłumaczone jako „demokracja” lub „demokracja ludowa”, ale w doktrynie Sun Jat-sena bardziej chodziło o poparcie ludu i bycie wyczulonym na „głos” ludu, a nie proces wyborczy. Co w praktyce może przyjąć różne formy, od populizmu po demokrację bezpośrednią, ale też dyktaturę sondaży. Moim zdaniem kończy się raczej zwykłą dyktaturą, w której „wódz” uzurpuje sobie bycie „głosem ludu”, a demokracja jako taka staje się dosyć szybko przeszkodą.