Czy ChRL może funkcjonować bez korupcji?

To pocieszające, że nie jestem jedynym, który stawia to pytanie. W Washington Post pojawił się artykuł Simona Deyera „Without corruption, some ask, can the Chinese economic system function?„. To uzasadnione pytanie, jeżeli traktuje się serio kampanie antykorupcyjną Xi Jinping.

Od grudnia 2012 roku organy wewnętrzne miały zdyscyplinować w różny sposób już ponad 100 tysięcy urzędników i partyjnych działaczy. W sidła miały wpaść tzw. „tygrysy i muchy”, czyli zarówno ludzie na niskich stanowiskach, jak i wielcy partyjni „wabenzi”.

Tylko, czy cała ta kampania nie paraliżuje systemu, którego kołem zamachowym jest korupcja?

Widać już oznaki, że bez motywacji, jaką daje możliwość osobistego wzbogacenia się urzędnicy nie angażują się i po prostu nic nie robią poza rutynowymi działaniami administracyjnymi. Problemem jest nie tylko brak bodźca ekonomicznego, jaki daje korupcja, ale też strach przed staniem się przedmiotem śledztwa. Po co ryzykować?

Co ciekawe korupcja stała się już tak istotnym elementem działalności gospodarczej, że sami przedsiębiorcy nie rozpoczynają nowych projektów, jeżeli nie mogą liczyć na „dogadanie się” z urzędnikami. Korupcja z jednej strony podwyższa koszty działalności, ale z drugiej stanowi gwarancję, że wszystko pójdzie dobrze. To ważne w systemie, w którym prawo jest ogólnikowe i podlega dowolnej interpretacji urzędników, a sądy są z zasady zależne (jednolitość władzy państwowej). Zresztą nikt w ChRL nie doszedł do pieniędzy bez „dzielenia się”, więc każdy woli się nie wychylać w obawie, że pewnego dnia ktoś odkryje nie jednego trupa w szafie.

Moim zdaniem jest jeszcze inny aspekt. Możliwość zbogacanie się stanowiła do niedawna jedną z głównych motywacji wyboru kariery partyjno-państwowej. Najlepsi absolwenci, jeżeli nie mieli rodzinnych koneksji, które dają dobrą pracę w biznesie, zawsze mogli liczyć, że kariera urzędnicza da im szansę na przebicie się. Oczywiście, to rodzinne powiązania także ułatwiają awans w KPCh, ale nadal jest miejsce dla ludzi nowych. Może nie dojdą oni do samych szczytów, ale będą mieli szanse na „dochodowe” stanowiska średniego szczebla.

Wreszcie cechą charakterystyczną systemów autorytarnych jest ich zależność od jakości członków aparatu średniego szczebla. To na ich barkach spoczywa zadanie zapewnienia, żeby w kranie płynęła przysłowiowa ciepła woda. Brak przejrzystej struktury w połączeniu z brakiem mechanizmów egzekwowania ze strony społecznej (cykliczne wybory) powoduje, że tylko obsadzenie aparatu w miarę „rozgarniętym” personelem pozwala na wykonywanie podstawowych funkcji organizacyjnych, których spełnienie stanowi podstawę utrzymanie spokoju społecznego.

Rozkład strukturalny PRL rozpoczął się właśnie w momencie, kiedy w aparacie partyjnym i państwowym zaczęli zajmować stanowiska ludzie już wychowani po wojnie. W większości kompletnie zdemotywowani do działania, bierni i charakteryzujący się zachowawczą postawą. Ideologia już nie stanowiła żadnego czynnika mobilizacyjnego, a równocześnie brakowało jakiegokolwiek innego bodźca.

Czy w momencie, kiedy KPCh faktycznie wyeliminowałaby korupcję, nie zlikwidowałaby jedynej rzeczy nadającej systemowi spójność?

To istny „paragraf 22”. Korupcja podmywa fundamenty, na których partia opiera swoją legitymację do rządzenia, a równocześnie sama korupcja stanowi jedyny element napędzający działanie aparatu. Walka z korupcją, bez reformy politycznej, czyli wprowadzenia jakiejś formy odpowiedzialności politycznej nie ma sensu.